Zorbalık, bir bireyin diğerine sürekli ve kasıtlı olarak zarar vermesi veya rahatsızlık vermesi durumudur. Zorbalığa uğrayan çocuklar üzerinde bu durumun ciddi etkileri olabilir: düşük özgüven, akademik başarısızlık, kaygı, depresyon ve hatta intihar düşünceleri. Ailelerin bu süreçte dikkatli olması ve çocuğun yaşadığı sıkıntıları ciddiye alması son derece önemlidir.
Zorbalık nedir?
Zorbalığı genellikle şu üç özellik üzerinden tanımlayabilirsiniz: niyet, tekrarlama ve güç. Zorbalık yapan bir kişi, fiziksel zarar veya incitici sözler veya davranışlar yoluyla acı çektirmeyi amaçlar ve bunu tekrar tekrar yapar. Erkeklerin fiziksel zorbalığa maruz kalma olasılığı daha yüksekken, kızların psikolojik zorbalığa maruz kalma olasılığı daha yüksektir.
Zorbalık, münferit bir olaydan ziyade bir davranış örüntüsüdür. Zorbalık yapan çocuklar genellikle "daha büyük", "daha güçlü" veya "popüler" olarak algılanan çocukların dünyası için daha yüksek bir sosyal statü veya güç konumuna sahiptirler.
Marjinalleştirilmiş topluluklardan gelen çocuklar, yoksul ailelerden gelen çocuklar, farklı cinsiyet kimliklerine sahip çocuklar, engelli çocuklar veya göçmen ve mülteci çocuklar, genellikle zorbalığa maruz kalma konusunda daha yüksek riskle karşı karşıya olan en savunmasız çocuklardır.
Zorbalık fiziksel, sözel, sosyal veya siber zorbalık şeklinde gerçekleşebilir. Siber zorbalık genellikle sosyal medya, SMS/metin veya anlık mesaj, e-posta veya çocukların etkileşimde bulunduğu herhangi bir çevrimiçi platform üzerinden gerçekleşir. Ebeveynler çocuklarının bu platformlarda ne yaptığını her zaman takip edemeyebileceğinden, çocuğunuzun ne zaman etkilendiğini bilmek zor olabilir.
Aile ile Sağlıklı İletişimin İleriki Yıllarda Faydası
Aile içi sağlıklı iletişim, çocuğun kendini güvende hissetmesine ve duygusal olarak desteklenmesine olanak tanır. Araştırmalar, çocukluk döneminde aile ile güçlü iletişim kurabilen bireylerin, ileriki yaşantılarında daha sağlıklı sosyal ilişkiler kurduklarını ve zorluklarla başa çıkmada daha başarılı olduklarını göstermektedir. Çocuğunuzun duygularını ve düşüncelerini paylaşabileceği bir ortam sağlamak, onun zorbalık gibi zorlu durumlarla başa çıkmasına yardımcı olabilir.
Çocuğunuzla çocukluk döneminden itibaren açık ve dürüst bir iletişim kurmak, onunla güçlü bir bağ oluşturmanızı sağlar. Bu bağ, çocuğunuzun duygusal gelişimi için bir temel oluşturur. Çocuğunuz, yaşadığı olumsuz deneyimleri sizinle paylaşabileceğini bilirse, bu durum onun zorbalık gibi travmatik deneyimlerle daha kolay başa çıkmasına yardımcı olur. Ayrıca, bu tür bir iletişim, çocuğunuzun ileriki yaşamında da size güvenmesini ve sizden destek almasını sağlar. Çocuklarınızla her gün görüşün ve okulda geçirdikleri zamanı ve internetteki faaliyetlerini sorun; sadece dersleri ve faaliyetleri hakkında değil, duyguları hakkında da bilgi alın.
Tehlikeli Arkadaşlıklar: Zorbalığı Nasıl Tanır ve Önlem Alırsınız?
Bazı arkadaşlıklar çocuğunuz için zararlı olabilir. Tehlikeli arkadaşlıklar, çocuğunuzu zorbalığa sürükleyebilir veya onun sağlığına, güvenliğine zarar verebilir. Bazı çocuklar endişelerini sözlü olarak ifade etmeyebileceğinden, zorbalığı tanımlamak için dikkat etmeniz gereken bazı işaretler vardır:
Açıklanamayan çürükler, çizikler, kırık kemikler ve iyileşmeyen yaralar gibi fiziksel izler
Okula gitmekten veya okul etkinliklerine katılmaktan korkması
Endişeli, gergin veya çok tetikte olması
Okulda veya okul dışında az sayıda arkadaşa sahip olması
Arkadaşlarını aniden kaybetme veya sosyal ortamlardan kaçınması
Kıyafet, elektronik eşya veya diğer kişisel eşyaların kaybolması veya tahrip olması
Sık sık para istemesi
Düşük akademik performans
Devamsızlık veya okuldan arayıp eve gitmeyi istemesi
Yetişkinlerin yakınında kalmaya çalışması
İyi uyuyamaması veya sık kabus görmesi
Baş ağrısı, mide ağrısı veya diğer fiziksel rahatsızlıklar
İnternette veya telefonda vakit geçirdikten sonra (makul bir açıklama olmaksızın) düzenli olarak sıkıntılı olması
Özellikle çevrimiçi faaliyetler söz konusu olduğunda alışılmadık derecede ketum olması
Agresif olması veya öfke patlamaları yaşaması
kendine olan güveninde ani bir düşüş olması
Çocuğunuzun arkadaş çevresini tanımak ve gerektiğinde onunla bu konular hakkında açık bir şekilde konuşmak önemlidir. Çevrimiçi deneyimlerinin de bir parçası olun, kullandığı platformlara aşinalık kazanın. Çocuğunuza çevrimiçi ve çevrimdışı dünyanın nasıl bağlantılı olduğunu açıklayın ve çevrimiçi ortamda karşılaşacakları farklı riskler konusunda onu uyarın. Çocuğunuz ile okulda, toplumda ve internette neyin iyi neyin kötü davranış olduğu hakkında nasihat havası vermeden konuşun, onun bu konuda neler düşündüğünü ve bildiğini öğrenin. Zorbalığın ne olduğunu öğrendiğinde, çocuğunuz ister kendi başına ister başkasının başına gelsin, bunu daha kolay tespit edebilecektir.
Çocuğum Zorbalığa Uğruyor, Ne Yapabilirim?
Eğer çocuğunuzun zorbalığa uğradığından endişe ediyorsanız, ilk adım onunla konuşmak ve durumu anlamaktır. Ona ne yaşadığını, nasıl hissettiğini sorun ve bu konuda yalnız olmadığını hissettirin. Ayrıca, okul yönetimi ve öğretmenleri ile iletişime geçerek durumu onlarla paylaşın. Çocuğunuzu desteklemek ve onu korumak için gereken adımları atın. Gerekirse, bir uzmandan (psikolog veya rehberlik) yardım alarak çocuğunuzun bu süreçten en az zararla çıkmasına yardımcı olabilirsiniz.
Çocuklar zorbalığa uğradıklarında, onlarla konuşurken doğru yaklaşım çok önemlidir.
Zorbalığa uğrayan bir çocuğun ebeveyni olarak, onunla konuşmak için doğru kelimeleri bulmak bazen zor olabilir. Ancak, bu konuşma, çocuğunuzun kendini güvende hissetmesi ve zorbalıkla başa çıkabilmesi için çok önemli.
Ona Güvende Olduğunu Hissettirin
Başlamak için, çocuğunuza onun yanında olduğunuzu ve ne olursa olsun ona destek vereceğinizi hissettirin. Şöyle diyebilirsiniz:
“Bana her şeyi anlatabilirsin. Senin yanındayım ve ne olursa olsun birlikte bir çözüm bulacağız.”
Açık Uçlu Sorular Sorun
Çocuğunuzun yaşadıklarını anlatabilmesi için ona yönlendirmeden sorular sormak iyi bir başlangıç olabilir. Örneğin:
“Bugün okulda neler oldu?” ya da “Son zamanlarda seni üzen bir şey var mı?” gibi sorularla onun anlatmasına yardımcı olabilirsiniz.
Duygularını Anladığınızı Gösterin
Çocuğunuz size zorbalığa uğradığını anlattığında, duygularını anladığınızı ve ona destek olduğunuzu göstermek çok önemlidir. Şöyle diyebilirsiniz:
“Bu yaşadıkların gerçekten zor olmalı. Kendini nasıl hissediyorsun?”
Duygularını Anladığınızı Gösterin
Zorbalığın kendi hatası olmadığını, karşı tarafın kendi sorunlarıyla başa çıkamadığı için bunu yaptığını anlatın. Şöyle diyebilirsiniz:
“Bu yaşadıklarının senin .... özelliğin ile ilgisi yok. Senin suçun değil. Bazen insanlar kendilerini güçsüz hissettiklerinde tersi gibi davranırlar ve güç gösterisinde bulunabilirler. Bu doğru bir çözüm değil"
Yargılamadan Dinleyin
Çocuğunuz konuşurken onu yargılamadan, dikkatlice dinleyin. Ona, söylediklerinin önemli olduğunu hissettirin:
“Bu söylediklerin çok önemli. Senin ne hissettiğini anlamak istiyorum.”
Birlikte Çözüm Bulun
Önce ondan onay almadan herhangi bir adım atmayacağınıza dair güvence verin. Çocuğunuzun sorunla başa çıkabilmesi için birlikte bir çözüm bulmak, ona güç kazandıracaktır. Ona şöyle diyebilirsiniz:
“Bu durumda ne yapabileceğimizi birlikte düşünebiliriz. Senin için en iyi ne olur, sence ne yapabiliriz?”
Baş etme Modelleri Öğretin
Çocuğunuza zorbalığa karşı nasıl tepki verebileceğini öğretmek de önemli. Zorbalığın üç tarafı vardır: kurban, fail ve seyirci. Çocuklar zorbalık mağduru olmasalar bile, akranlarına karşı kapsayıcı, saygılı ve nazik davranarak zorbalığı önleyebilirler. Zorbalığa tanık olurlarsa, mağdurun yanında durabilir, destek sunabilir ve/veya zorbalık davranışlarını sorgulayabilirler. Kendi kurban ise uzaklaşmalarını ve yardım aramalarını önerin. Şöyle söyleyebilirsiniz:
“Eğer biri seni rahatsız ederse, ona güvenli bir şekilde 'dur' diyebilirsin. Ya da hemen bir yetişkine gidip durumu anlatabilirsin.”
Zorbalığa zorbalık ile karşılık verilmesini teşvik etmeyin. Çocukların istismarcı bir akranlarına vurmaktan veya yumruklamaktan kaçınmaları önemlidir. Bu şekilde tepki vermenin olumsuz ve öngöremediğiniz sonuçları olabilir. Çocuğunuz neticesinde daha fazla incinebilir ve sorunlu olarak etiketlendiklerini görebilir.
Bu konuşmayı yaparken en önemli şey, çocuğunuza onu dinlediğinizi ve ne olursa olsun onun yanında olduğunuzu hissettirmektir. Zorbalıkla başa çıkarken, ona destek vermeniz, onun bu süreci daha kolay atlatmasına yardımcı olacaktır.
Çocuğunuzun özgüvenini geliştirmeye yardımcı olun
Çocuğunuzu okuldaki klüplere kaydolması veya okul dışı sevdiği etkinliklere katılması için teşvik edin. Bu aynı zamanda ortak ilgi alanlarına sahip bir arkadaş grubunun yanı sıra güven oluşturmaya da yardımcı olacaktır.
Zorbalıkla mücadele edebilmesi aynı zamanda sizin rol model olmanızla da mümkündür. Böylece doğru iletişim ve ilişkiyi içselleştirebilirler. Çocuğunuza, diğer çocuklara ve yetişkinlere nasıl nezaketle ve saygıyla davranacağını siz davranışlarınızla gösterin; başkalarına kötü davranıldığında sesinizi yükseltmek de dahil olmak üzere çevrenizdeki insanlara da aynısını yapın. Çocuklar, internette ne paylaşacakları da dahil olmak üzere nasıl davranacakları konusunda ebeveynlerine örnek olarak bakarlar. Takip edilecek ayak izleri bırakın.
Çocuğunuzun okulu ile birlikte çalışın
Durumu çocuğunuzun öğretmeni veya okul müdürü ile görüşün. Her çocuğun öğrenmek ve oynamak için güvenli bir ortama sahip olma hakkı vardır. Okullar, öğrenciler arasında her türlü zorbalığı önlemek için alınacak tedbirleri belirleyen bir davranış politikasına sahip olmalıdır, bu konuda yasal bir görevi vardır. Okulunuza "zorbalıkla Mücadele politikası" gibi okul politikalarını sorun. Raporlama prosedürlerini ve çocuğunuzun okulunun her türlü zorbalık davranışını nasıl önlediğini ve bunlarla nasıl mücadele ettiğini öğrenenin. Çocuğunuzun uğradığı zorbalık ile ilgili kararlaştırılmış olan eylem planının yazılı bir kaydını isteyin. Durumun gözden geçirilmesi için tekrarlayan görüşme tarihleri üzerinde anlaşın.
Çocuğum başkalarına zorbalık yapıyorsa ne yapabilirim?
Çocuğunuzun başka çocuklara zorbalık yaptığını düşünüyor veya biliyorsanız, çocukların doğuştan kötü olmadıklarını, ancak çeşitli nedenlerle böyle davranıyor olabileceklerini unutmamak önemlidir.
Zorbalık yapan çocuklar genellikle sadece uyum sağlamak ister, ilgiye ihtiyaç duyar veya karmaşık duygularla nasıl başa çıkacaklarını bulmaya çalışırlar. Bazı durumlarda, zorbalık yapan çocukların kendileri de evde veya toplumda şiddetin mağduru veya tanığıdır.
Çocuğunuzun zorbalığı durdurmasına yardımcı olmak için atmanız gereken birkaç adım vardır:
İletişim kurmak
Çocuğunuzun neden böyle davrandığını anlamak, ona nasıl yardımcı olacağınızı bilmenize yardımcı olacaktır. Okulda kendilerini güvensiz mi hissediyor? Bir arkadaşıyla veya kardeşiyle kavga mı ediyor? Davranışlarını açıklamakta zorlanıyorsa, çocuklarla çalışmak üzere eğitim almış bir psikoloğa veya çocuk psikiyatristine danışmayı tercih edebilirsiniz.
Sağlıklı başa çıkma yolları üzerinde çalışın
Çocuğunuzdan kendisini sinirlendiren bir senaryoyu açıklamasını ve yapıcı tepki yolları önermesini isteyin. Bu alıştırmayı gelecekteki olası senaryolar ve zarar verici olmayan tepkiler hakkında beyin fırtınası yapmak için kullanın. Zorbalığa uğrayan kişinin deneyimini hayal ederek çocuğunuzu "kendini onun yerine koymasına" teşvik edin. Çocuğunuza internette yapılan yorumların gerçek dünyada da incitici olduğunu hatırlatın.
Kendinizi inceleyin
Zorbalık yapan çocuklar genellikle evde gördüklerini model alırlar. Sizden veya başka bir bakıcıdan fiziksel veya duygusal olarak zararlı davranışlara maruz kalıyorlar mı? İçinize bakın ve çocuğunuza nasıl davrandığınızı dürüstçe düşünün. Gerekirse bir psikiyatristten veya aile terapistinden yardım almaktan çekinmeyin.
Telafi etmek için sonuçlar ve fırsatlar verin
Çocuğunuzun zorbalık yaptığını öğrenirseniz, uygun, şiddet içermeyen sınırlamalar önermek önemlidir; özellikle de zorbalığı teşvik eden faaliyetlere yönelik olabilir (sosyal toplantılar, ekran/sosyal medya zamanı). Çocuğunuzu akranlarından özür dilemesi ve gelecekte daha kapsayıcı olması için yollar bulması konusunda teşvik edin.