İş stresi birçok insan için ortak bir deneyimdir ve iş talepleri bir çalışanın bunlarla baş etme yeteneğini aştığında Mobbing olarak ortaya çıkabilir. Çalışan stresi; aşırı iş yükü, meslektaşların veya üstlerin desteğinin olmaması ve kötü çalışma koşulları gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir, iş ile ilgili baskılardan kaynaklanabilecek duygusal ve psikolojik gerilimi ifade eder. Mobbing ise; iş yerinde bir kişiyi taciz etmek, korkutmak veya dışlamak için komplo kurulduğu bir zorbalıktır; söylentileri yaymak, bilgi veya kaynakları saklamak ve kişiyi sosyal olaylardan veya işle ilgili faaliyetlerden dışlamak gibi unsurlar içerebilir.
Henüz 2 gün önce yine umutsuzluk ve haksızlıkları dile getiren bir notla gencecik bir hayat sona erdi. THY'nin yer hizmetlerinde çalışmış ve son 3 yıldır işsiz olduğu belirtilen Özbay yaşadığı mobbing sonucu nasıl adım adım işsizliğe süreklendiğini ve çözüm bulamadığını, liyakatsizliği anlatmış. Yazık ki iş yerinde hem şikayetçi olduğu konu ile ilgili yardımı, hem de ilintili ya da değil fark etmeksizin ihtiyacı olan psikolojik desteği alamamış. Geçen 3 yılda da işsiz olduğuna göre düzenli psikolojik bir destek ya da tedavi alabildi mi bilmiyoruz. Ama biliyoruz ki, intihar nedenleri arasında en sık neden geçim sıkıntısı. Yaşam olayları intihar riskindeki artışı belirleyici son derece önemli etkenlerdir.
Mobbing bir işyeri zorbalığı biçimidir. Mobbingi uygulayan güç sahibinin elinde kurbanı suçlamak için gerekçesini destekleyecek veri yoktur. Hatta gerçek sıklıkla bunun tam tersidir. Mobbingin hedefindeki kişiler genellikle, yüksek performans gösteren, iş etiği yüksek çalışanlardır ve patronları için bir tehdit oluştururlar.
İzolasyon ve çaresizlik duygularına yol açabilir, çalışanın ruh sağlığı ve esenliği üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir, psikolojik etkileri geniş kapsamlı ve uzun süreli olabilir. Mobbinge uğrayan kişi özgüvensizlik, konsantrasyon güçlüğü, eyleme geçememe, sosyal izolasyon, ağlama nöbetleri yaşayabilir. İşe çeşitli bahanelerle gitmeme, fiziksel saldırganlık, pervasız davranış sonucu hukuki sorunlarda karşılaşma gibi davranış bozuklukları gösterebilir. Özel hayatlarında, yakın ilişkilerinde de daha çok sıkıntı yaşamaya başlayabilirler. Mobbing yaşayan bireylerde sıklıkla Uyum Bozukluğu tanısı konulur. Uyum bozukluğu yaşayan kişiler işte daha öncesine göre düşük performans gösterirler. Davranış problemleri ve performan düşüklüğü, mobbingi uygulayan kişinin eline koz verdiği gibi, kapalı kapılar ardında tekrarlanan mobbingi, mağdurun davranış problemleri geliştirmesi nedenli daha da görünmez kılabilir.
Mobbing, uyum bozukluğuna ek olarak depresyon ve travma sonrası stres bozukluğunun (TSSB) gelişmesine de neden olabilir. Kronik stres, anksiyete ve bağışıklık sistemi bozuklukları gibi diğer sağlık durumlarının gelişimine sebep olabilir.
Mobbing yaşayanların psikolojik sıkıntılarının yanısıra, bedensel şikayetleri de genellikle mevcuttur. Mobbing yaşayanların %65'i fiziksel şikayetler yaşadığından yakınmaktadır. Baş ağrısı, taşikardi, gastrointestinal belirtiler, kemik ve eklem ağrıları, artmış kan basıncı, uykusuzluk ve iştah değişiklikleri yaşanabilir.
Uyum bozukluğu tanısı olup intihar edenlerde dikkat çeken örüntü, daha önceden herhangi bir duygusal veya davranışsal sorun yaşanmadan kısa sürede ve hızla gelişen bir intihar sürecinin olmasıdır. Uyum bozukluğu olanların %61'i intihar girişiminde bulunmaktadır. Bu nedenle mobbing yaşayanlarda depresif belirtiler gözlenmese bile intihar açısından dikkatli olmakta ve destek sistemlerini işler hale getirmekte fayda vardır.
Mobbinge uğrayan bireylerde intihar riskinin değerlendirilmesi açısından aşağıdaki belirtilerin varlığının sorgulanması önemlidir:
Şiddet
İntikam arayışı
Pervasız davranışlar
Dürtüsellik, riskli faaliyetlerde bulunmak
Kapana kısılmış hissetmek
Artmış alkol veya madde kullanımı
Arkadaşlardan ve aileden uzaklaşma
Anksiyete
Ajitasyon,
Uykusuzluk veya uykulu hal
Dramatik duygudurum değişimleri
Yaşamak için nedenin olmadığını hissetmek
Hayatta amacını kaybetmiş olmak
Mobbing hedef alınan kişide destek arama veya deneyimleri hakkında konuşmayı zorlaştırabilir. İşverenlerin mobbingin çalışanlarının üzerindeki etkilerini fark etmeleri ve işyerinde bu faktörleri azaltmak için adımlar atmaları önemlidir. Bu, stresi yönetmek için destek ve kaynaklara erişim sağlamanın yanı sıra işyerinde zorbalık ve tacizi önlemek için politikalar ve prosedürler uygulamayı içerebilir. Çalışanlar stres veya zorbalığa maruz kaldıklarında seslerini yükseltmeleri için teşvik edilmelilerdir; bunu yapmaları için güvenli ve destekleyici bir ortam işveren tarafından sağlanmalıdır.
Zoraki İstifa
Bireylerin kendi istekleri doğrultusunda işten ayrıldıklarını duyduğumuzda aklımıza neden sorusu gelir? Muhtemelen evine uzaktır ya da belki maaşı yeterli gelmemiştir. Ancak, bazen haberlerde gördüğümüz bazen çevremizden duyduğumuz şekild, zoraki bir şekilde istifaya sürüklenmekte olasıdır.
İşsizlik, günlük rutinlerin, sosyal bağlantıların ve amaçların kaybedilmesi anlamına gelir. Bu durum, kişinin kendini değersiz hissetmesine ve umutsuzluğa kapılmasına neden olabilir. İşsizlik psikolojisi, bireyin kimlik duygusunu ve özsaygısını etkileyerek depresif belirtilere yol açabilir. Kişi, işsizlik nedeniyle toplum içinde dışlanmış hissedebilir ve bu da sosyal izolasyon ve yalnızlık duygularını artırabilir.
İş kaybı, bir kişinin kendine olan güvenini sarsabilir, öz saygısını azaltabilir ve gelecek kaygılarına neden olabilir. Bu süreçte yaşanan duygusal zorluklar, kişinin depresyonla mücadele etme gücünü azaltabilir. Uyum bozukluğunda intihar için en büyük risk etmenlerinden biri işsizliktir.
Mobbingi Önleme ve Yönetme
Tedavi edilmeyen kronik mobbing, mobbing nedenli ortaya çıkan belirtilerin daha da derinleşmesine neden olduğu gibi depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi önceden var olan psikiyatrik sorunların da kötüleşmesine sebebiyet verir.
İş stresi ve mobbingin önemli olumsuz etkileri göz önüne alındığında, bireylerin ve kuruluşların bu deneyimleri önlemek ve yönetmek için adımlar atması önemlidir. Etkili olabilecek bazı stratejiler şunları içerir:
Açık iletişimi teşvik etmek: Kuruluşlar, çalışanların stres veya zorbalık deneyimleri hakkında konuşmaya teşvik edildiği bir açık iletişim kültürü yaratabilir. Uygunsuz iş stresi, yötimsel memnuniyetsizlik veya mobbing gibi konuları anonim raporlamaya imkan veren sistemlere erişim sağlanabilir. Yanı sıra mobbingi nasıl tanıyacakları ve bunlara nasıl yanıt verecekleri konusunda amirler ve meslektaşlar için eğitim sağlanabilir.
Destek ve kaynak sağlama: Kuruluşlar, çalışanlara yardım programları, ruh sağlığı hizmetleri ve stres yönetimi atölyeleri gibi stres yönetimi için kaynaklara erişim ve destek sağlayabilir. Ek olarak, esnek zamanlama veya uzaktan çalışma seçenekleri gibi iş-yaşam dengesini destekleyen politikalar ve prosedürler uygulayabilirler.
Sistemik sorunların ele alınması: Kuruluşlar, kişisel özelliklere dayalı ayrımcılık veya taciz gibi iş stresine, işçi stresine ve mobbinge katkıda bulunan sistemik sorunları ele almak için çalışabilir.
'Türkiye'deki muhbir koruma yasalarının eksikliği, şirket ve kurumlarda whistleblower olmak isteyen kişileri koruyan süreç ve poliçe setlerinin olmaması, yine şirket ve kurumlarda isimsiz (anonim) şikayet bildiriminde bulunma yollarının eksikliği (hotline vb.), usulsüzlük ve mobbing gibi uygulamaların raporlanmamasına sebep olan önemli etkenlerdendir. Uluslararası kâr amacı gütmeyen bir kurum olan Transparency International raporlarına göre, mevcut usulsüzlüklerin ancak %3'ü raporlanmaktadır. Kurumlarda bağımsız iç soruşturma departmanlarının bulunmaması, buna bağlı olarak raporlanan şikayetlerin uzman olmayan kişiler tarafından, gizlilik ve soruşturma ilkelerine aykırı olarak soruşturulması, çalışanın kuruma olan güvenini sarsan etkenlerdendir. Soruşturmalar, direkt yönetim kuruluna raporlama yapan, üst yönetimden bağımsız, uzman kişilerden oluşmalıdır. Şikayet, bu bağımsız ve uzman kişilere ulaştırıldıktan sonra, gizlilik ilkesine uygun olarak, iyi uygulamalar (best practices) kapsamında soruşturulmalıdır. özel olarak mobbing ve benzeri konularda ise, şikayetlerin muhatabı Üst yönetime raporlayan ve bağımsız olmayan İK değil, bağımsız ve yönetim kuruluna direkt raporlama yapacak konumda bulunması gereken "çalışan ilişkileri" departmanları olmalıdır. Bu kişiler soruşturma teknikleri, tanık ve muhbir ilişkileri konusunda tecrübeli ve eğitimli kişilerden oluşmalıdır. Ancak, bu departmanlar ciro yaratan departmanlar değildir, ve genellikle ancak iş ișten geçtikten sonra reaktif (Vs. proaktif) aksiyon alınır. Yaşanan konu özelinde, kendi profesyonel görüşümdür ki, YKB iyi uygulamaları takip etmemiş, gerekli iç soruşturmaları ya hiç gerçekleştirmemiş veya uzman olmayan kişilere delege etmiş görünmektedir. Kararlarını kısıtlı ve öngörüsüz şekilde ciro ve kâr (bottomline) temelinde aldığı görünen olan YKB yönetiminin ise, yaşadığı itibar kaybına bir değer biçmesi imkansızdır.'
Usülsüzlük ve Suistimal İncelemesi Uzmanı olan Caner Can'ın paylaşmış olduğu bu yorumunu da eklemek istedim; bu yorumu için kendisine teşekkür ederim.
İşyeri zorbalığı olarak da bilinen mobbing, Türkiye'de ciddi bir sorundur.
Türkiye Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Türk işçilerin yaklaşık %40'ı bir tür işyeri zorbalığına maruz kalmıştır. Bu, sözlü tacizi, tehditleri ve meslektaşlarından izolasyonu içerebilir.
Ne yazık ki, işyeri zorbalığının depresyon, kaygı ve hatta intihar gibi ciddi sonuçları olabilir. Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre intihar, Türkiye'de her yıl tahminen 15.000 kişinin kendi canına kıydığı önemli bir halk sağlığı sorunudur. Türkiye'de mobbinge bağlı intiharların sayısına ilişkin belirli bir veri bulunmamakla birlikte, işyerinde zorbalığın bireyin ruh sağlığı ve refahı üzerinde önemli bir etkisi olabileceği açıktır. İşverenlerin işyerinde zorbalığı önlemek için adımlar atması ve stres veya intihar düşünceleriyle mücadele eden çalışanlara destek sağlaması önemlidir. Ayrıca işverenler, stres veya intihar düşünceleriyle mücadele eden çalışanlar için ruh sağlığı danışmanlığı, destek grupları ve kriz yardım hatları gibi kaynaklara erişim sağlamalıdır.