500 kişi üzerinde yapılan bir araştırma sonuçlarına göre Major Depresyon belirtilerinin varlığında, katılanların %57’si “geçici bir durum olduğunu düşünür, hiçbir şey yapmam” şeklinde cevaplayarak herhangi bir tedavi arayışında olmayacaklarını belirtmiş. Panik bozukluk belirtileri varlığında ise %57’si iç hastalıkları doktoruna gideceğini söylemiş. Çalışmada da görüldüğü üzere ruh sağlığı ile ilgili sorun yaşayan kişiler ne zaman ve nereye başvuracakları konusunda kararsızlık yaşamaktadır.
Günlük yaşam problemleri veya hastalık seviyesine ulaşmış sorunları için yardım almak isteyen kişiler maalesef bazen sadece kime danışmaları gerektiğini bilmediklerinden, bazen de kısa yoldan çözüme ulaşabilmek adına, terapi yapma yeterliliği olmayan hatta sağlıkla bile ilgisi yakından uzaktan olmayan kişilere başvurabilmekteler. Ülkemizde doktorluk yetkisi olmayan dolayısı ile psikiyatrik hastalıklara tanı koyma ve tedavi etme yeterliliği ve ehliyeti olmayan çeşitli meslek gruplarına üye birçok kişi, istenmeyen sonuçlar doğuracak tanı ve tedavi uygulamalarına girişmekte, bu durum halk sağlığını tehdit etmektedir. Konu ile ilgili yasal düzenlemeler olmasına karşın yetersiz denetim nedeniyle kimi basın yayın kuruluşları da bu kişi ve kurumları sorumlu yayıncılık anlayışı ile bağdaşmayan şekilde programlarında kamuoyuna tanıtarak sorunun boyutlarını daha da büyütmekteler. Kontrolü olmayan sosyal medya da problemin başka
Sağlık çalışanı olmayan dolayısıyla da “primum non nocere” yani “önce zarar verme” ilkesini önemsemeyen, meslek etiği olamayan kişilerin ellerinde hastalar zarar görebiliyorlar. Üniversite öğrencisi olan ve Bipolar bozukluğu ile takip ettiğim bir hastam sömestr tatilinde nefes terapisine gitmiş ve nefes terapisti 14 günlük kamp boyunca tüm ilaçlarını kesmesini istemişti. Hastam maalesef döndüğünde Manik ataktaydı ve nefes terapisti okula devam edemediği için üniversitenin ikinci dönemine malolmuştu. Hezeyanlar ile yeni başvuran bir hasta ise 1 hafta öncesinde aile dizilimine katılmıştı. Bir başka hasta aylarca homeopati solüsyonları kullanarak depresyon olduğunu anlamadan yorgunlukla ile baş etmeye çalışmış ve depresyonu ancak çok ağırlaştığında bir psikiyatriste başvurmuş olması gerektiğini anlamıştı.
Bunun birçok örneğini klinik deneyimimde maalesef gözlemledim, gözlemliyorum. Üstelik oluşan zararlar tedaviyi gören kişinin kişiliğini, duygularını ve sosyal ilişkilerini de etkilediğinden, bu zararlı etkiler ilişkide olduğu diğer kişilere ve hatta topluma kadar uzanmakta. Ruhsal sıkıntılar, sadece ve sadece ruh sağlığı alanında çalışan uzmanlar tarafından takip edilmelidir.
Yakınması olan bir kişinin şikayetinin ruhsal mı yoksa bedensel mi olduğu ancak tam tıbbi öykü, nörolojik muayene dahil tam bir fizik muayene, gerekli laboratuvar tetkikleri ve psikiyatrik muayeneden sonra anlaşılabilir. Psikiyatrik anlamda ruhsal bozulma veya hastalık ile sağlıklı ayrımının yapılması, tüm ruhsal hastalıkların tanısında “bu duruma ikincil neden olabilecek fiziksel bir hastalık ya da madde kullanımının dışlanması” hayati öneme sahiptir.
Tıbbi eğitim almamış kişilerin ruhsal bozulma/hastalık/sağlıklı ayrımını nitelikli şekilde yapamayacağı bilimsel bir gerçektir. Bu nedenle ruhsal sağlık şikayetleri olan kişilerin muayene ve tedavi yetkisi sadece ruh sağlığı alanında psikiyatri hekimlerine verilmiştir. Psikiyatri hekimi klinik karar verici olarak ruh sağlığı ekibi içinde koordinasyonu sağlar
Ruh sağlığı alanında çalışan kişiler şöyle sıralanabilir:
Psikiyatri doktoru
Pratisyen doktor/Aile doktoru
Psikolog/Klinik Psikolog
Psikiyatri hemşiresi
Sosyal hizmet uzmanı
Psikolojik danışman
Psikiyatri Doktoru: Ruhsal rahatsızlıkların önlenmesi, tanınması, tedavi edilmesinde ve rehabilitasyonunda çalışan, 6 yıllık tıp fakültesi mezunu ve ondan sonra 4 yıl psikiyatri uzmanlık eğitimini tamamlamış hekimdir. Böylece aldığı eğitimle insanın hem genel tıbbi hastalıklar hakkında bilgi sahibi olan hem de ruhsal yapısını değerlendirme tanı koyma, ayırıcı tanı yapma ve tedavi etme bilgisi ve yetkisine sahip olan kişidir. Psikiyatri hekimi klinik karar verici olarak ruh sağlığı ekibi içinde koordinasyonu sağlar
Psikolog: Fen-Edebiyat fakültelerinin 4 yıllık psikoloji bölümünden mezun olmuş kişilere psikolog denilmektedir.Klinik ortamlarda psikiyatri hekimi ile birlikte ruhsal hastalıklara tanı koyulması ve tedavi hizmetleri sırasında tıbbi ekibin bir parçası olarak çalışırlar. Aynı şekilde koruyucu ruh sağlığı ve rehabilitasyon hizmetlerinde ruh sağlığı ekibi içerisinde yer alırlar. Psikologlar bağımsız ve bireysel olarak tanı koyamaz ve tedavi yapamazlar.
Klinik psikolog: Sosyal bilimler alanında klinik psikoloji üzerine yüksek lisans/doktora yapmış psikologlara denilmektedir. Nesnel ve yansıtmalı ölçüm araçları, gözlem ve görüşme teknikleri kullanarak psikolojik değerlendirme ile uluslararası teşhis ve sınıflama sistemlerinde hastalık olarak tanımlanmayan ve Sağlık Bakanlığının da uygun bulduğu durumlarda psikoterapi işlemleri yapar. Hastalık durumlarında ise, klinik psikologlar bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslararası tanınırlılığı olan standardize eğitimlerden geçerek belgelendirilirlerse psikiyatri hekiminin yasal sorumluluğunda ve koordinasyonunda hastalara psikoterapi yapabilirler. Klinik psikologlar bağımsız ve bireysel olarak tanı koyamaz ve tedavi yapamazlar.
Psikiyatri hemşiresi: Standart hemşirelik eğitiminin üzerine psikiyatri hemşireliği yüksek lisansı yaparak uzmanlaşmış hemşirelerdir. Birinci basamak sağlık kuruluşlarında ve psikiyatri birimlerinde çalışırlar. Danışmanlık verme, tavsiyelerde bulunma, ruh sağlığının uzun dönemli korunmasında destek verme ve hekimin önerdiği medikal tedavileri uygulama görevlerini yerine getirirler. Psikiyatri hemşiresi bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslarası tanınırlılığı olan standardize eğitim aldıklarını belgelendirdikleri takdirde bazı psikoterapi yaklaşımlarını psikiyatri hekimi sorumluluğunda uygulayabilirler.
Hemşire: Psikiyatrik hastaların ruh sağlığı ekibi tarafından önerilen günlük bakım ve hemşirelik hizmetlerini veren kişilerdir. Psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi aşamalarında tek başlarına yer alamazlar.
Sosyal Hizmet Uzmanı: Ruh Sağlığı alanında hizmet vermek için özel eğitim almış sosyal hizmet uzmanıdır. Hastalara barınma, gündelik yaşam, eğitim alanlarında destek olurlar. Psikiyatri hastalarının sosyal sorunların çözümü aşamasında psikiyatri hekimi sorumluluğunda görev alırlar. Psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi aşamalarında tek başlarına yer alamazlar. Sosyal hizmet uzmanları bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslarası tanınırlılığı olan standardize eğitim aldıklarını belgelendirdikleri takdirde ilgili alanda bazı terapi yaklaşımlarını psikiyatri hekimi sorumluluğunda uygulayabilirler.
Psikolojik Danışman: Eğitim fakültelerinin psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümlerinden mezun kişilerdir. Sağlık alanı dışında başta eğitim kurumlarında olmak üzere danışmanlık ve rehberlik verme görevlerini üstlenirler. Ayrıca ruhsal hastalığı olmayan kişilere yaşam sorunlarıyla daha iyi başa çıkmalarını sağlamaları için danışmanlık verirler. Birinci basamak sağlık kuruluşlarında aile hekimi, psikiyatri birimlerinde psikiyatri hekimi denetiminde çalışırlar. Danışmanlık ve rehberlik dışında psikiyatrik hastalıkların tanı ve tedavi süreçlerinde yer alamazlar. Danışmanlar bilimsel geçerliliği kabul edilmiş uluslarası tanınırlılığı olan standardize eğitim aldıklarını belgelendirdikleri takdirde ilgili alanda bazı terapi yaklaşımlarını psikiyatri hekimi sorumluluğunda danışmanlık vermek üzere uygulayabilirler.
Piyasada kişisel gelişim adı altında hatta daha pervasızca psikiyatrik sıkıntıların tedavisi amacıyla umut tacirliği yapan NLPci, Nefes koçu, Yaşam koçu, Theta healingçisi, Aile dizilimcisi, Dişili/Erili Enerjicisi, Kurtlarla Koşanı, Kurtsuzu, Yogacı, Cinci Hoca, Büyücü, Büyü Bozan, Doulacı, Kuantumcu, Tantracı, Çakracı, Numerolog, başında doktor yazan ama ruh sağlığı alanında doktora derecesi bulunmayan bilimum meslek erbabı ve daha nicesi "Ruh Sağlığı Uzmanı" değildir. Yapılanlar terapi değildir. İçlerinde iyilik halinizi destekleyen yoga, nefes, aromaterapi gibi yaklaşımlar olsa da bunlar tek başına ruh sağlığınızı destekleyemez, ruh sağlığı hastalıklarını tedavi edemez. Öne süreni varsa uzak durun, işini layıkıyla yapanlarla devam edin derim.
Sağlığınızı uzmanı olmayan kişilere emanet etmeyin!