Tıp hiç bitmeyen bir okul gibi. Tıbbı seçerken fakülte süresince çok okumak, çok çalışmak ve bunu kaldırabilme gücü üzerine düşünülür ama meslek için tercih yaparken çoğu kişinin doktorluk ile ilgili farkında olmadığı gerçek çok çalışma ve çok okuma ikilisinin fakülte bittikten sonra da hiç ayrılmadığıdır. İster uzman olun ister pratisyen, okuma hali hiç bitmez. Her doktor için olduğu gibi psikiyatristler için de, tıbbın sizden talep ettiği (gerek mesai içinde gerek mesai dışında) uzun saatler ile aile zamanınız, kendi ihtiyaçlarınız arasında gezinmek, nerede duracağını bilmek, iş-özel hayat dengesini kurmak sürekli ve zorlu bir yolculuk.
Doktorlar olarak rahatsızlığın adı değişse de (diyabet, kanser, depresyon, romatoid artrit fark etmez) ilaçlar dışında yaşam tarzı değişiklikleri de öneriyoruz. Ve önerdiklerimizi ne kadar kendimiz uygulayabiliyoruz ve belki aslında ne kadar uygulanabilir önerilerde bulunuyoruz dönüp bakmamızın da gerektiğini düşünüyorum. Medscape Hekim Yaşam Tarzı ve Mutluluk Raporu da tam bu pencereden, psikiyatristlerin yaşam tarzlarını, nelere ne kadar dikkat ettiklerini, nelerde zorlandıklarını ve dengeyi kurmak için neler yaptıklarını incelemiş. Psikiyatristler nasıl yaşıyor beraber bakalım:
Tükenmişlik sendromu, tüm mesleklerde görülebilir, maalesef doktorlar arasında daha yaygın. Tükenmişlik (burnout) sendromu, duygusal ve zihinsel yorgunluk ile sonuçlanan iş yerinde kronik stresten kaynaklanan bir meslek hastalığıdır. Bykov ve arkadaşları tarafından 2022 yılında psikiyatristler arasında tükenmişlik yaygınlığı üzerine yapılan yeni bir meta-analizde, psikiyatristlerin %25,9'unun tükenmişlik sendromu yaşadığı bildirilmiş. Niye diğer branşlardan daha fazla tükenmişlik sendromu yaşama risklerinin olduğunu başka bir yazının konusu olmak üzere buraya not edelim; tükenmişlik sendromunu yaşamamak ve zihinsel sağlıklarını korumak üzere yapılabileceklerde psikiyatri branşına özgü değinebileceklerim dışında her meslek için önerebileceğim ortak noktalar: iş ve özel hayat dengesini kurabilmek, ihtiyaçlarınızı gözetmek ve stresi soğurabileceğiniz aktivitelere zaman ayırmak.
Medscape raporunun sonuçlarına göre, psikiyatristlerin sağlıklı kalabilmek adına çabaları dikkat çekici. Büyük çoğunluğu aile ve sevdikleriyle sosyalleşmeye, şema terapide mutlu çocuk modunu besleyen seçimler olarak adlandırdığımız aktivitelere zaman ayırıyorlar. Nitekim ben de bir psikiyatrist olarak daha çok hastaya ulaşmak ve şifa vermek istesem de, mesaiden dolayı akşam geç saat taleplerini veya farklı ülkelerin farklı zaman dilimleri nedeniyle gelen gece seansları isteklerini, aileme zaman ayırabilmek ve iş-özel hayat dengesini koruyabilmek için kabul edemiyorum. Aksi halde önerdiğim dengeyi kendim korumuş olamam. Kendi işimi yapabilmenin ferahlığında (ki ilk zamanlar beklentili ebeveyn modum epey sıkışıklık yaratmıştı, neyse ki sağlıklı yetişkin modum çok geçmeden devreye girdi de boşluklar verebildim) sabah sporlarımı ve hobilerimi sürdürmeye, arkadaşlarımla görüşmeye özen gösteriyorum.
Raporda psikiyatristlerin uyku, dinlenme gibi ihtiyaçlar ile sağlıklı beslenme ve egzersiz gibi iyilik halini destekleyen alışkanlıklara da özen gösterdiklerini görüyorum. Ben de mesai içinde birçok meslektaşımın vermediği öğle yemeği arasını sıkı sıkıya koruyorum ve tercihlerimi sağlıklı besinlerden yana kullanıyorum. Elbet benim de kendim için daha fazla yapmak istediğim şeyler var. Uykuma yeterli vakit ayırmak da kendime iyi bakmak için son kararlarımdan. Aslen bir temel ihtiyaç olan kaliteli uyku maalesef benim tarafımdan baya es geçilmiş, keyifli aktiviteler ve tıbbi okumalara pek kurban gitmişti geçen yıllarda. Olması gerektiğini düşündüğüm değil de gerçek uyku ihtiyacımı tespit edip, buna yönelik uyku hijyenimi desteklemek korumaya çalıştığım yeni iyilik alanım. Yine okuduğum yayınlardan hayatıma katma kararı aldığım başka bir alıkanlık ise 10 dakikalık kısa egzersizleri gün içine dağıtmak.
Raporda dikkat çeken bir diğer nokta psikiyatristlerin terapi tercihlerinin oldukça düşük olması. Altta yatan nedenin meslektaşları ve toplum tarafından damgalanma olduğunu düşünüyorum. Sanki bir kişi psikiyatrist olarak tedavi sunacak ise kendisinin ruh sağlığı hastalıklarından muaf olması gerekiyor yoksa kendine hayrı olmaz. Halbuki psikolojik rahatsızlıklar genetik, epigenetik, çevresel stressörler, yetiştirilme, diğer tıbbi nedenler gibi çok fazla etmenin etkileşimi ile oluşuyor, önüne geçmek her zaman mümkün değil ancak sağaltımı başvuru olursa mümkün. Birçok psikiyatrist ve psikolog bunu bilmesine rağmen mesleki prestij için terapiye başvuramıyor ve hatta psikiyatristlerin bir kısmı ilaç tedavilerini kendileri düzenlemeye çalışıyor. Aynı anda hem doktor hem hasta olmak ise imkansız.
Psikiyatristlerin yaklaşık üçte biri işi nedenli ebeveynlikte önemli ölçüde zorlanıyorken, başka üçte birlik kısım zaman zaman zorlanıyor, diğer üçte bir ise pek zorlanmıyor.
Hiç şaşırtıcı değil ki, kadın ve erkek doktorlar hayatlarındaki zorluklara aynı şekilde bakmıyorlar. Kadın psikiyatristler ebeveynlik ve doktorluk arasında daha çok zorlandığını belirtmiş. Diğer mesleklerde olduğu gibi kadın psikiyatristler de evin ağırlıklı yükünü sırtlanırken işlerini de başka bir yükleri yokmuşçasına yürütmeye çalışıyorlar. Bu konu da kesinlikle şanslı olduğumu ve hatta yükümü eşimin epey hafiflettiğini belirtmeliyim.
Psikiyatristlerin büyük çoğunluğu evlilik yemini ile birleşmiş bağlılık gösterdikleri uzun süreli ilişkilerde.
Ve evliliklerini iyi ya da çok iyi olarak tanımlıyorlar; raporda özellikle de erkek psikiyatristler evliliklerinden memnunlar. Raporu değerlendiren klinik psikolog M. Sotile raporun tek taraflı olduğunu, sadece psikiyatristlere sorulduğunu, memnuniyetin karşı tarafa da sorulması gerektiğini ancak bu şekilde tatminkar bir ilişki şeklinde tanımlanabileceğini vurguluyor. Dolayısıyla psikiyatristler evliliklerinden memnun olsalar da, eşlerini bilmiyoruz ;) Yine stabil ilişkiler kurduklarını söyleyebiliriz :) Sorunun muhattabı partnerlerin %52'si tıp dışında bir meslekten iken, %17'si doktor, %25'i ise doktor dışındaki sağlık çalışanı.
Stabil ilişkilerinde aile ve özel hayata verdikleri önem de etkili oluyor olabilir. Kadın psikiyatristlerin oranı daha yüksek olsa da, bir erkekten beklenen toplumsa rol modelinde daha az çalışmayı ve çocuklarıyla daha fazla vakit geçirmeyi istemek psikiyatrist olsa bile bir erkek için kolay olmayabilir. Bir çok çalışma resilience yani dayanıklılığın en önemli belirleyicisinin, sevilen değerli kişiler ile kurulan sevgi dolu bir bağ olduğunu göstermektedir. Bu nedenle tatminkar ve memnuniyet duyulan bir ilişki ruh sağlığı açısından çok değerli. Toplumsal rollerde eşitliğin, sadece sorumlulukları paylaşmak için değil, ruh sağlığını hem kadın hem erkekler için koruyabilmek açısından da önemli olduğunu düşünüyorum. Birçok erkek, erkekler için biçilmiş rollerinin altında ezilmekte.
Covidle birlikte mecburi başlayan ev ofis çalışma hayatı ve online toplantılar, biz psikiyatristlerin online psikiyatri nedeni ile çok uzun süredir rutiniydi. Psikiyatristlerin % 30'u diğer doktorların sadece laboratuvar sonuçları ve epikrizler dışında nadiren baktığı bilgisayar ekranlarına gün içinde iş nedeniyle 4 saatten fazla bakıyor; %32'si ise 2-4 saat arasında online çalışıyor. Bunun büyük çoğunluğu online yürütülen seanslar nedenli, gerisi diğer doktorlara benzer şekilde laboratuvar, rapor, yayın tarama ve online çalıştaylar. Bu durum benim için de geçerli, günümün 2-4 saat kadar kısmı iş nedeniyle ekran başında geçebiliyor. Gözlerim için üzülsem de, online seansların modern hayatın koşturmasında oldukça kolaylaştırıcı ve hayat kurtarıcı olduğunu ve etkinliğinin yüz yüzeden aşağı kalmadığını özellikle belirtmek zorundayım. Raporun üzücü kısmı %53'ü 2-4 saatini iş dışında keyfi olarak internette geçiriyor, bu neredeyse evde oldukları zamanın büyük kısmını kapsıyor olmalı ki, aileye ayrılan kaliteli vakti de sanki sorgulamak gerekiyor. Bu konuda hastalarından daha farklı davranamıyorlar sanki.
%42'si bu konuda kendini düzenlemeye çalışıyor.
Psikiyatristler iş dışında zaman yaratmaya gösterdikleri özeni tatil yapmaya da gösteriyorlar gibi. Rapora göre doktorların %79'unun 4 hafta ya da daha az tatil yapıyor. Daha fazlasını iş sorumluluğuna uygun bulmadıklarını belirtmişler ki, yüksek standartlar ve fedakarlık şemasının yoğun olduğu bir iş kolunda bu cevap da pek şaşırtıcı değil :)
Psikiyatristlerin %61'i hafta tek kadeh tüketiyor ya da hiç tüketmiyor. Dünya Kalp Federasyonu 2022'de, alkolün herhangi bir miktarının kalp için yararlı veya güvenli olarak adlandırılamayacağını açıkladı. Alkolün beyindeki etkileri, kanser riski ve ALS sıklığı ile ilişkisini gösteren birçok yeni çalışmaya ek olarak; İngiltere'de yapılan yeni bir çalışmada sadece 1 kadeh içkinin bile beyinde değişikliklere neden olduğu tespit edildi. Bu meslek ikişer yılı heba ederek yapılamaz o net :) Psikiyatristler olarak beynimize iyi bakıyoruz.
2024'te psikiyatristler olarak fena iş çıkarmamışız gibi siz ne dersiniz? Bence sözümüzün eri gibiyiz; Hocanın dediği de yaptığı da bir gibi ;)